Het gebouw van Sphinx dateert van 1912. In de beginjaren was er een grote feestzaal waar de filmvertoningen plaats vonden. Het pand werd in de loop der jaren herhaaldelijk verbouwd en heringericht, maar werd onafgebroken uitgebaat als cinema. De geschiedenis van Sphinx leest dan ook als de geschiedenis van de cinema sinds de prille begindagen.

Wereldexpo van 1913

Alles begint bij de grote herinrichtingsplannen voor het centrum van Gent. In de roes van de wereldexpo van 1913 plant men een heraanleg van straten en pleinen van de Vlaanderenstraat tot de Hoogstraat. Zo zal er een nieuwe brede baan door Gent getrokken worden, die ‘Oostende met Arlon’ verbindt. De bouw van de nieuwe brug over de Leie en de aanleg van de Sint-Michielshelling maken daar deel van uit. De gebouwen dateren dus eveneens uit die periode, al laten de gevels - kopieën van historische panden uit de 17de en 18de eeuw - dat niet vermoeden. Op het perceel waar Sphinx vandaag gevestigd is, ontstond het Liberale Huis. Naast twee cafés, was er ook een grote feestzaal (nu zaal 1 en zaal 2, het vroegere balkon) en een vergaderzaal (zaal 3).

Van Patria tot Sphinx

In de feestzaal van de toenmalige Patria vinden ook filmvertoningen plaats. Later wordt Patria omgedoopt tot Regent (1920-’24). Beide ‘cinema’s’ worden uitgebaat door de librale vereniging SM Cinema Patria. Vanaf 1924 neemt de progressieve vleugel van de partij het roer over en gaat de uitbating in handen van SM Ciné. De nieuwe cinema heet Splendid en vaart een koers los van partijbelangen.

De zaal zelf is ingericht in Lodewijk XVI-stijl. Vanaf 1927 wordt toenadering gezocht tot architect Geo Henderick, die eerder de Valentino (1911) had omgebouwd tot art-nouveau filmtempel. In 1928 beginnen de werken aan de nieuwe Ciné Palace. De werken zullen vele jaren duren. De inkom wordt verplaatst naar de huidige ingang. Er komt een halfronde luifel die in neonlicht baadt (1934). Voor de vormgeving wordt gekozen voor de nieuwe art-déco stijl. Dat levert een prachtige cinema op, met strakke lijnen, veel licht (melkglas en neon) en een breed kleurenpalet. In totaal was er plaats voor 550 bezoekers.

In 1952 valt het doek over Ciné Palace. De cinema wordt overgenomen door NV Cinex die ook de Century had overgenomen. De nieuwe uitbater vond het (vooroorlogse) art-déco interieur ouderwets. Het werd gesloopt of verdween achter de nieuwe decoratie. De nieuwe cinema heette Plaza en werd uitgebaat tot 1977, wanneer de zaal werd overgenomen door het Nederlandse Meerburg concern en omgedoopt in Calypso. Van het balkon maakte men een tweede zaal en de vergaderruimte - ondertussen een bergplaats - werd omgevormd tot de huidige zaal 3. En zo ontstond een modern commercieel cinemacomplex. Midden jaren '80, met de komst van Decascoop zou Calypso, net als andere centrumzalen, de boeken moeten neerleggen. 

Kort na de sluiting, in 1986 heropent de cinema als Sphinx. NV Miami is gedurende die eerste jaren de uitbater. Alle zalen krijgen een opfrisbeurt en er wordt een vierde kleinere zaal en een café op de eerste verdieping toegevoegd. Maar de concurrentie met het nieuwe cinemacomplex is hard. In 1995 wordt de uitbating overgenomen door bvba Sphinx Produktie en wordt er gekozen voor een arthouse filmprogramma. De naam Sphinx wordt behouden, maar aan de infrastructuur komen tal van aanpassingen. Zo komt er een vijfde zaal, een nieuwe inkom en een groot café op het gelijkvloers.

Cinema vandaag

Sphinx kiest voor een werking én een programma met respect voor zijn lange voorgeschiedenis. Tegelijk richten we de blik op de (kwaliteits)cinema van morgen. Sinds enkele jaren wordt Sphinx door de stad Gent erkend als cultureel erfgoed. In het MIAT vind je een zaaltje dat ingericht is in de stijl van de beroemde Ciné Palace uit de jaren '30. In het archief van het Design Museum vind je nog tal van schetsen, plannen en foto's.